مهمترین نقص بودجه، منابع غیرشفاف و غیر محکم است

رئیس‌ جمهور به رئیس مجلس، در خصوص بودجه 1403 گفتند که در این بودجه تلاش شده تا درآمدها و هزینه‌ ها واقعی دیده شود. اکنون سوال این است که بودجه 1403 چقدر با اظهارنظر رئیس جمهور مطابقت دارد؟
بودجه یکی از مهمترین سندهایی است که می تواند به بهتر شدن وضعیت اقتصادی کمک کند. البته وضعیت و ارقام بودجه ناشی از وضعیت اقتصادی کشور است، ولی می تواند کمک کننده باشد و وضعیت اقتصادی کشور را نگاه کند و یکسری از دردهای اقتصادی را تا حدودی التیام ببخشد. ولی بودجه 1403 نه تنها این دردها را التیام نمی بخشد بلکه آنها را افزایش می دهد.
مقدمتا می توان مطرح کرد که سند بودجه 1403 بسیار بد تنظیم شده است چه از نظر تبصره ها و احکام و چه از نظر شفافیت بودجه. بنابراین بودجه ای غیرشفاف تلقی می شود. مقدار زیادی از بودجه از نظر اهداف اعلام شده و احکام موجود در بودجه متناقض است؛ به طور مثال افزایش اشتغال و تولید در هدف اعلام شده، ولی احکام ضد اشتغال و ضد تولید است. دولت اعلام کرده بودجه برای کاهش تورم است، اما ارقام و احکام بودجه به گونه ای تدوین شده که افزایش تورم را دربر دارد؛ این امر در مورد رشد اقتصادی هم صادق است. رشد اقتصادی ما در سال 1403 با توجه به احکام بودجه، رشد کمتری خواهد داشت و رکود موجود را افزایش می دهد. در نتیجه اولین نکته درباره بودجه 1403 این است که بودجه به گونه ای تدوین شده که هیچ مناسبتی با وضعیت اقتصادی موجود ندارد.
در خلاصه باید بگویم بودجه 1403 یک بودجه ای ست برای کارهای روزمره کشور، بدون توجه به آثار و عواقب آن. دولت می خواهد معیشت مردم را تا حدودی که دستش می رسد برآورده کند، مثلا مردم امروز نان و پنیر می خواهند و فردا مرغ و تخم مرغ.
با این بودجه، کارها به صورت وصله پینه ای انجام خواهد شد. این بودجه یک وصله پینه ای است برای کارهای جاری پیش پا افتاده ای که از قضا مهم است، اما معیشت مردم با بودجه وصله پینه ای جمع‌و‌جور نمی شود. از نظر کارشناسی فقط باید تاسف خورد که این سند بودجه کمکی به وضعیت و شرایط موجود اقتصاد کشور نمی کند. به نظر من، عدم شفافیت در بودجه نه فقط از نظر ما که خواننده این سند هستیم، بلکه از دیدگاه خود مجریان بودجه که دولت باشد هم غیرشفاف است. یعنی دولت نمی داند وسط سال چه خواهد شد؟ دولت نمی داند اگر این درآمدها تحقق پیدا نکند چکاری باید انجام دهد؟ هیچ برنامه جایگزینی دیده نشده است.
مهم‌ترین اعداد و ارقام بودجه سال آینده در کاهش فروش نفت، افزایش مالیات، افزایش حقوق کارمندان و بازنشستگان، افزایش مالیات بر ارزش افزوده و ارقام مهم دیگری است، نظر شما در این بخش چگونه است؟
بله در بودجه عمومی کشور اعدادی مهم وجود دارند که نگران کننده هستند. البته بودجه شرکتهای دولتی که براساس قانون تجارت، کار خود را انجام می دهند و اغلب توسط سازمانهای دولتی و حکومتی بررسی می شوند، این قسمت از بودجه در بحث ما نیست. کل بودجه سال آینده 67 میلیون میلیارد ریال است که معادل 7/6 میلیون میلیارد تومان است که 7/2 میلیون میلیارد تومان آن بودجه عمومی است.
موضوع جالب بودجه منابع بودجه است، وقتی منابع بودجه غیرشفاف و غیر محکم باشد قطعا تحقق پیدا نمی کند و با کسری بودجه مواجه خواهد شد و این کسری باعث تورم بیشتر می شود و در پی آن با کاهش سرمایه گذاری مواجه خواهیم شد و رکود بیشتر و کاهش اشتغال و غیره را در پی خواهد داشت. در نتیجه از مهمترین نقص های بودجه، عدم شفافیت منابع و عدم محکم بودن عناصر تشکیل دهنده این منابع است. کل بودجه 43 درصد افزایش پیدا کرده، ولی منابع مالیاتی بودجه 50 درصد افزایش پیدا کرده است! یعنی در شرایط اقتصادی تورمی و رکودی که اشتغال وجود ندارد و بیکاری فراوان است، دولت مالیات را افزایش می دهد؛ این کار باعث افزایش رکود می شود و کاهش رشد و اشتغال را در پی خواهد داشت. بنابراین من نمی دانم که شرایط اقتصادی ما چه تفاوتی نسبت به گذشته کرده و چه فعالیتهای اقتصادی رونق پیدا کرده که دولت تصور می کند که مالیات را افزایش دهد؟ مالیات زمانی افزایش پیدا می کند که فعالیتهای اقتصادی افزایش پیدا کند. جالبتر این است که پیش بینی رشد اقتصادی کشور در سال 1403 نسبت به 1402 پایین تر است این پیش بینی رسمی مرکز پژوهش های مجلس است! صندوق بین المللی پول هم رشد سال 2023 را ۳/۸ درصد دانسته که در 2024 این عدد به 3 درصد می رسد، همه از رشد کم اقتصادی صحبت می کنند چه در داخل و چه در خارج، وقتی رشد اقتصادی کم می شود، دولت چگونه مالیات ها را افزایش می دهد؟
مجلس، در بودجه به حقوق شاغلین و بازنشسته ها ایراد گرفت که با تورم متناسب سازی نشده است، نکته اول اینکه، هرگز حقوق با تورم متناسب سازی نمی شود و نکته دوم اینکه، دولت از محل افزایش 1درصد مالیات ارزش افزوده، منابع مورد نیاز برای متناسب سازی حقوق شاغلین و بازنشسته ها را تامین کرده است، به زبان ساده اینکه دولت از کل مردم 1درصد مالیات ارزش افزوده می گیرد و بعد همان را در قالب حقوق به شاغلین و بازنشسته ها برمی گرداند! اینکه نقض غرض است. دولت چگونه می تواند مالیات ارزش افزوده را بر کل مردم تحمیل کند و از طرف دیگر منابعی تامین می شود که به شاغلین و بازنشسته ها حقوق بدهد! وقتی مالیات ارزش افزوده افزایش می یابد قطعا آثار تورمی دارد و قدرت خرید پول را کاهش می دهد این افزایش و کاهش همدیگر را خنثی می کنند، اما تورم را افزایش می دهد. یکی از محل های تامین درآمد برای دولت این است که حقوق شاغلین و بازنشسته ها را کمتر از میزان تورم بالا می برد تا مابه التفاوت آن را به عنوان درآمد برای خود تلقی کند.
همچنین، دولت سالی 150 هزار میلیارد تومان تعهد دارد که به سازمان تامین اجتماعی پرداخت کند، اما این رقم هیچ کجای بودجه نیامده است. تامین اجتماعی آخر هر ماه باید به بازنشستگان کارگری حقوق پرداخت کند، یعنی دولت آخر هر ماه به سازمانهای مختلف زنگ می زند تا این پول جور شود، بعد حقوقها با تاخیر پرداخت می شود. در بودجه 1403 به شهرداری اجازه داده شده که 45 هزار میلیارد تومان اوراق مالی به فروش برساند، چگونه؟ این یعنی بودجه وصله پینه ای نافرجام.
در بودجه آمده40 درصد درآمدهای نفتی به صندوق توسعه ملی داده شود. 3درصد برای مناطق نفت خیز و ۴/۵ درصد هم برای شرکتهای ملی نفت و گاز در نظر گرفته شده و به نیروهای مسلح هم اجازه داده شد 2 میلیارد دلار نفت برداشت کند (طبق بند ب تبصره ۴: حدود ۱۴۰۰ میلیارد تومان یا به نرخ امروز ۲/۸ میلیارد دلار در قالب نفت خام (مازاد بر سقف نفت) ، یعنی 100 هزار میلیارد تومان. دیگر چقدر از نفت باقی می ماند؟ صادرات نفت هم به شدت کاهش پیدا کرده است. اینها هم علامت سوالی است که دولت باید پاسخگو باشد.
حسابی داریم به نام حساب ملی پیشرفت و عدالت، که بانکها باید (طبق بند الف تبصره ۲) 100 هزار میلیارد تومان به عنوان قرض الحسنه به این حساب پرداخت کنند، از سویی مشکل بزرگی به نام ناترازی بانکها وجود دارد و از سوی دیگر با این احکام بر ناترازی بانکها اضافه می شود، دولت در هنگام بودجه ریزی باید به این مسائل مهم دقت کند. به تمام دستگاه های دولتی اجازه داده شد که تعرفه خدمات خود را متناسب سازی کنند (بند پ تبصره ۳)، یعنی دستگاه های دولتی هم با تورم و هم با هزینه های خود تعرفه خدمات را متناسب سازی می کنند. یعنی هزینه ها افزایش زیادی خواهد داشت.
در این بودجه پیش بینی شده 30 میلیارد دلار از بانکهای توسعه ای خارجی قرض گرفته شود، این چقدر واقع بینانه است؟
ما در شرایطی هستیم که 1 میلیون دلار منابع خارجی به ما نمی دهند، بعد دولت چگونه می خواهد 30میلیارد دلار ( طبق بند چ تبصره ۱: سقف تسهیلات مالی خارجی برای طرح های دولتی و غیر دولتی و نیز طبق بند پ تبصره ۵: دو میلیارد یورو کمک بلا عوض از سازمانهای بین المللی برای جبران خسارتهای حوادث غیرمترقبه) از بانکهای توسعه ای دنیا وام بگیرد؟ هنوز شرایط 6 میلیارد دلار پول ایران در نزد قطر مشخص نیست، چگونه دریافت این وام از دنیا برای دولت امکان پذیر است! وقتی می گویم منابع غیرشفاف و غیر محکم، دقیقا این موارد است. البته دریافت وام در دوره هایی که ما تحریم نبودیم امکان پذیر بود، اما نه در این زمان که در تحریم هستیم.
یکی از مطالب مهم این بودجه این است که منابع پرداختی هدفمندی یارانه ها مشخص نیست، از طرفی مرکز پژوهش های مجلس در پیش بینی ساده ای 10درصد از منابع بودجه را تحقق پذیر نمی داند، نظر شما چیست؟
بله گفته شده منابع هدفمندی یارانه ها از سرجمع منابع داده شود (طبق بند الف تبصره۳ یارانه نقدی و معیشتی خانوارها از تمامی ردیف های هزینه ای بودجه تامین میشود). حالا اگر دولت سرجمع نتواند پرداخت کند چه اتفاقی رخ می دهد؟ یا دولت از کجا می داند چقدر مصرف است؟ شاید اتفاقی بیفتد و دولت مجبور شود مبالغ را افزایش یا کاهش دهد. گنگ بودن منابع هدفمندی یارانه ها رقم درشتی است و ممکن است، مشکل ایجاد کند.
مرکز پژوهش های مجلس هم پیش بینی کرده که 10 درصد منابع بودجه تحقق پیدا نکند که 10 درصدش می شود 273هزار میلیارد تومان.
در بودجه سال آینده پیش بینی شده که 305 هزار میلیارد تومان کسری وجود دارد، حالا بعلاوه 273 هزار میلیارد تومان و 370 هزار میلیارد تومان هم کسری هدفمندی یارانه هاست که تقریبا میتواند 900 هزار میلیارد تومان کسری بودجه باشد، از طرف دیگر منبع درآمد این بودجه 1112 میلیون میلیارد ریال درآمد مالیاتی است اگر به فرض 30درصد آن هم تحقق پیدا نکند، حدود هزارمیلیارد تومان کسری وجود دارد، این عدد خیلی ترسناک است.
در جمع بندی باید بگویم بودجه 1403 زمانی بسته می شود که ما در برابر ناترازی بانکها، ناترازی انرژی، ناترازی صندوق های بازنشستگی، ناترازی تامین اجتماعی و انواع ناترازیهای جغرافیایی از جمله آب و هوا قرار داریم. تورم هم بسیار بالا است که طبق شاخص بانک مرکزی 54درصد است. می خواهم بگویم ما یک اقتصاد ناتراز داریم بعد بودجه ناتراز هم به آن اضافه شده، بودجه ای که بین 500 هزار تا یک میلیون میلیارد تومان امکان کسری دارد. بعد به طور مدام صحبت از فقر زدایی می شود. هدف فقرزدایی در بودجه 1403 وجود ندارد و با تصویب این بودجه مردم بیشتر فقیر می شوند.