مسئولیت روزنامه نگاری و کار رسانه ای در عرصه اقتصادی و مالی و کمک به تحلیل آگاهانه مردم در زندگی

اقتصاد گردان - دکتر حسین عبده تبریزی صاحب نظر مالی و اقتصادی، علاوه بر سابقه مدیریت در سازمان های اقتصادی و مالی، سابقه روزنامه نگاری و نوشتن مقالات اقتصادی و مالی و حتی مدیرمسوولی روزنامه سرمایه را در کارنامه خود دارد، براین اساس، خواندن نکات و موضوعاتی که براساس تجربه وی در روزنامه نگاری مالی و اقتصادی به دست آمده، برای جوانان امروز و خبرنگاران و روزنامه نگاران اقتصادی بسیار ضروری است. همه این نکات را نمی توان در دانشگاه ها و رشته های مالی، اقتصادی، روزنامه نگاری، جامعه شناسی و... یافت. اینها نکاتی است که نتیجه تجربه بشر و مدیران و روزنامه نگاران در عرصه فعالیت های اجتماعی و اقتصادی است و امیدواریم روزی فرا رسد که افراد صاحب نام در هر رشته ای از جمله روزنامه نگاری اقتصادی، در کلاس های درس دانشگاه یا رسانه ها، این نکات را مطرح و تجربه خود را به نسل های بعد منتقل کنند.
در ادامه متن سخنرانی دکتر حسین عبده تبریزی  در مراسم «سرمایه ی قلم» که به همت سازمان بورس و اوراق بهادار (شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس) در روز 17 تیر 1402 برگزار شد، از نظر مخاطبان گرامی می گذرد.
از فرصتی که امروز در اختیار من قرار گرفته تا به عنوان سخنران در این نشست در خدمت شما باشم، سپاسگزارم. مفتخرم در مورد اهمیت روزافزون روزنامه نگاری و مقاله نویسی مالی صحبت کنم. همه ی شما از قدرت  کلمات به ویژه هنگامی که برای انتقال مفاهیم و تحلیل های اقتصادی به کار گرفته میشود واقف اید؛ از ضرورت استفاده از زبان به عنوان ابزاری برای تقویت و توانمندسازی خوانندگان و مخاطبان جهت درک مفاهیم پیچیده ی مالی و اقتصادی و هدایت آنان به سمت تصمیم گیری آگاهانه در بازارهای مالی مطلع اید.
روزنامه نگاری اخلاقی بر اصولی مانند صداقت، دقت، انصاف و مسئولیت پذیری تأکید دارد و از روزنامه نگاران و اهالی قلم انتظار می رود به کدهای اخلاقی معینی پایبند باشند که فرآیند تصمیم گیری آنان را هدایت میکند و گزارش دهی مسئولانه را تضمین می کند. از شخصیتهای تأثیر گذار بسیاری نقل قول های روشنگرانه در مورد اهمیت نوشتار مقاله نویسی، روزنامه نگاری و کار با رسانه در دسترس است. اجازه دهید بحث را با رجوع به خرد فیلسوفان یونان باستان که طرح کمکهای فکری آنان در زندگی امروز ما هم موضوعیت دارد، شروع کنم. ارسطو، که اغلب به عنوان یکی از بزرگترین متفکران تاریخ مورد ستایش قرار می گیرد، ارزش ارتباط روشن را تشخیص داده است و میگوید: این نشانه ی ذهنی فرهیخته است که بتواند بدون لزوماً پذیرش اندیشه ای را شرح و بسط دهد. این کلمات به ما یادآوری می کند که نوشتار و روزنامه نگاری مؤثر اقتصادی باید برای اطلاع رسانی و آموزش خوانندگان تلاش کند و آنها را قادر سازد تا در دنیای پیچیده ی مالی و اقتصاد با وضوح و بینش حرکت کنند. کار مؤثر با رسانه باید بتواند مخاطب را درگیر کند، دیدگاه های متنوعی ارائه دهد و تفکر انتقادی را بدون تحمیل نتیجه گیری تشویق کند.
معرفت شناسان و اقتصاددانان معاصر نیز بر لزوم نوشتن شفاف و روشن در حوزه های مختلف علوم و به ویژه اقتصاد تاکید کرده اند. یکی از چهره های پرنفوذ، نسیم نیکلاس طالب نویسنده ی کتاب قوی سیاه است که خاطرنشان می کند: «اگر نمی توانید موضوع را به سادگی توضیح دهید، پس آن را درست درک نکرده اید. طالب بر اهمیت نوشتن واضح تأکید می کند و همه ی ما اهالی قلم می باید بر نثر واضح، خلاصه و دقیق که کلید درک موضوع و در گیر کردن خواننده با آن موضوع است تاکید کنیم. باید در نوشتار اقتصادی وجه احساس نیاز به وضوح و در دسترس بودن را برجسته کنیم و اطمینان داشته باشیم که تعداد نسبتاً زیادی از مخاطبان، توان درک ایده های پیچیده را دارند.
بر اساس نظریه منافع عمومی، روزنامه نگاری در درجه ی اول باید در خدمت منافع عمومی باشد. روزنامه نگاران و فعالان رسانه ای وظیفه ی اطلاع رسانی و توانمندسازی مردم را دارند و به عنوان دیده بان می کوشند صاحبان قدرت را پاسخگو کنند و اطلاعات مورد نیاز شهروندان برای تصمیم گیری آگاهانه را ارائه دهند. هر چند که اخلاق و مسئولیتهای روزنامه نگاری در طول زمان با تغییر فناوری، چشم اندازهای رسانه ها و انتظارات اجتماعی تغییر می کند و از این رو نظریه های مرتبط با گزارشگری مسئولانه تازه و نو می شوند. اما ناچارید با نظریه های موجود در این زمینه آشنا باشید و طبعاً آنها را مطالعه کرده اید.
اقتصاددانانی مانند پل کروگمن  اهمیت نوشتن مسئولانه در حوزه مالی را چنین توصیف می کنند: «تحلیل مسئولانه و خوب اقتصادی نباید خشک و مبهم باشد؛ میتواند و باید در سطح فهم خواننده جذاب و حتی سرگرم کننده باشد. این کلمات به دنبال انتقال این مفاهیم است که مقاله نویسی مالی نه تنها باید خوانندگان را مجذوب خود کند بلکه مفاهیم اقتصادی باید به راحتی با خواننده ارتباط برقرار کنند و آنان را متقاعد کنند.
 اقتصاددان نوبلیست دیگری چون آمارتیاسن نقش حیاتی نوشتن مسئولانه در روزنامه نگاری مالی را برجسته کرده است. آمارتیاسن با شیوایی چنین می نویسد: «خبرنگاران نقش مهمی در اطلاع رسانی عمومی مسائل اقتصادی دارند و مسئولیت آنان ارائه ی دیدگاه های دقیق و متعادل است. این نقل قول وظیفه ی نویسندگان و روزنامه نگاران اقتصادی را ارائه ی اطلاعات موثق، ارائه ی دیدگاه های متنوع و ترویج گفتمان عمومی آگاهانه میداند.
به قول بیل موبرز روزنامه نگار معروف امریکایی مطبوعات سیستم ایمنی بدن هر جامعه است. اگر بیش از حد واکنش نشان دهد یا کمتر واکنش نشان دهد بدن می میرد. اما اگر خوب کار کنند، بدن رشد می کند. طبعاً روزنامه نگاران مالی فقط گزارش دهنده ی حقایق نیستند بلکه داستان نویسانی هستند که روایت را شکل میدهند و به مردم کمک می کنند تا دنیای مالی را درک کنند. وظیفه ی روزنامه نگار و مقاله نویس مالی ارائه ی اخبار و تحلیل هایی است که مردم برای تصمیم گیری آگاهانه در مورد زندگی مادی خود و برای فهم دنیای اطراف خود نیاز دارند.
در رویکرد روزنامه نگاری سازنده یا روزنامه نگاری راه حل گزارشگر نه تنها مشکلات را گزارش میکند، بلکه بر راه حل های بالقوه و ابتکارات مثبت نیز تمرکز دارد. هدف روزنامه نگاری سازنده ایجاد تعادل بین اخبار منفی با داستانهایی است که در ترویج گفتمان سازنده، الهام بخش است و مخاطبان را درگیر می کند.
فراتر از قلمرو دانشگاهی و اقتصاد هنرمندان تأثیر گذار نیز ارزش نوشتار روشن و شفاف را درک کرده اند. جورج اورول، نویسنده ای که معروف است درکی عمیق از زبان دارد میگوید: نوشتن خوب مانند شیشه ی پنجره است. این استعاره بر این مفهوم تاکید می کند که نوشتار اقتصادی و روزنامه نگاری مانند پنجره های شفاف دیدگاههای بدون مانعی را در مورد پیچیدگی های دنیای مالی ما در اختیار خوانندگان قرار میدهند و باعث درک و ترویج شفافیت میشوند. ارول که خود در عین حال روزنامه نگاری بنام است، از وجه منفی موضوع اضافه می کند، «روزنامه نگاری چاپ چیزی است که دیگران نمی خواهند چاپ شود.»
وقتی نرخ ارز و تورم در حال افزایش است البته روزنامه نگار ایرانی نمی تواند سکوت کند. این بزرگترین فضیلت اوست. از دید سیاست گذار ممکن است این بزرگترین عیب او تلقی شود. اما روزنامه نگار در حالی که نشانه های وحشت ذی نفعان هنوز در فضا پراکنده است، ناچار است حرف بزند. ارائه ی اطلاعات دقیق و درستی که سیاست گذار نپسندد، جرم نیست، بلکه مسئولیت است؛ این یکی از مهم ترین ستون های دموکراسی است چرا که روزنامه نگاران ناظران جامعه جویندگان حقیقت و مدافعان دموکراسی هستند. در دنیای مالی امروز و حتی در ایران این جمله ی برایان ویلیامز بسیار درست است که « روزنامه نگاری عملی شجاعانه است، مبارزه برای حقیقت در دنیای اطلاعات نادرست.»

بیشتر همکاران اهل قلم ما در شرایط امروز اقتصاد سیاسی ایران بیشتر نظریه ی مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار را در نقش رسانه ها در تقویت ارزشهای دموکراتیک، ترویج عدالت اجتماعی و پرداختن به موضوعات مورد توجه عمومی می دانند. طبعاً من به هیچ وجه با این اهداف مخالف نیستم اما دریافته ام که اینها کافی نیست.
بی شک نقش روزنامه نگار اقتصادی و مالی، آموزش، اطلاع رسانی و توانمندسازی مردم است اما این مستلزم آن است که خود وی دانش موضوع را داشته باشد. کافی نیست که پیرو « نظریه ی دروازه بانی» در مورد نقش خود به عنوان دروازه بانانی باشند که اخبار را انتخاب، فیلتر و به عموم ارائه میکنند. روزنامه نگاران و اهالی قلم کافی نیست با در نظر گرفتن عواملی مانند ارزش خبری، مرتبط بودن، دقت و انصاف، قدرت دروازه بانی خود را مسئولانه اعمال کنند. قدرت دروازه بانی آنان به سطح دانش ایشان از موضوع بسیار مربوط است.
نظریه های اثرات رسانه ای در روزنامه نگاری و کار رسانه ای چگونگی تاثیر پوشش اخبار بر افکار عمومی، نگرش ها و رفتار را بررسی می کنند. اهالی قلم مسئول باید برای دقت، انصاف و پرهیز از احساساتی تلاش کنند که ممکن است باعث گمراهی یا آسیب به مردم شود.
رسالتی که روزنامه نگاران ایرانی عمدتاً برای خود قائل اند، این است که صدای کسانی را که شنیده نمی شوند تقویت کنند؛ زمینه های بی عدالتی را روشن کنند، و قدرتمندان را پاسخگو کنند. این بدان معناست که در حوزه ی اقتصاد هم خبرنگاران، رسانه ای ها و اهالی قلم بسیار سیاسی مینویسند. این البته به دلیل ویژگیهای خاص اقتصاد سیاسی در ایران است. اما اگر در مورد موضوعی که در آن باره اظهار نظر می کنند دانش کافی نداشته باشند، بیم آن می رود که قضاوت هایشان ناعادلانه باشد و ناخواسته و عجولانه حقوق دیگران را پایمال کنند؛ بیم آن می رود که به دلیل سطح نازل دانش به دراماتیزه کردن رویدادها روی آورند.
نوشتن در مورد هر موضوعی بدون دانش مناسب به معنای تضعیف اعتبار روزنامه نگاری است. ما به خوانندگان و کاربران خود مدیونیم که قبل از به اشتراک گذاشتن دیدگاههای خود، برای یادگیری و تحقیق وقت بگذاریم. نظریه ی فرهنگی و زمینه ای بر اهمیت درک زمینه های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی در روزنامه نگاری تاکید می کند. روزنامه نگاران مسئول باید دیدگاه های گوناگون را در نظر بگیرند، از کلیشه ها دوری کنند و اطمینان حاصل کنند که گزارشهای آنان دقیقاً پیچیدگی های جوامع و موضوعاتی را نشان می دهد که آنان پوشش میدهند.
برای فعال رسانه ای و روزنامه نگار اقتصادی آگاه شدن کالای تجملی نیست، نیازی ضروری است. نوشتن در مورد امور مالی بدون داشتن پایه های قوی در اقتصاد شبیه رانندگی با چشم بسته است؛ صدور دستورالعمل برای وقوع فاجعه است.
وقتی درباره ی موضوعی مینویسیم که اطلاعات کمی درباره ی آن داریم نه تنها در معرض خطر انتشار اطلاعات نادرست هستیم، بلکه اعتماد عمومی به روزنامه نگاری خودمان را نیز قربانی می کنیم. ناچاریم یادگیری، مطالعه و گسترش دانش خود را برای خدمت مسئولانه به خوانندگان خود در اولویت قرار دهیم. نوشتن بدون درک مانند نقاشی بدون رنگ است. برای تولید روزنامه نگاری معنادار و تأثیر گذار، باید خود را در موضوع غرق کنیم و در این مسیر تخصص و بینش به دست آوریم.
بازار سرمایه ی ایران اکنون دیگر پیچیده شده است. ورود مستقیم به آن مستلزم دانش عمیق مالی، صرف وقت کافی، و در اختیار داشتن ابزارهای تحلیلی است و بنابراین کار غیر حرفه ای ها نیست. عمده ی مردم و از جمله نویسنده ی این سطور دیگر در موقعیتی نیستند که بتوانند مستقیم از سبد سهام بازار، خرید کنند. بنابراین، گزارش دهی به مردم در مورد شرکت ها و تشویق آنها به خرید مستقیم سهام بی شک امری کاملا نادرست است. آنان می باید به خرید غیر مستقیم سهام از مجاری مورد اعتماد خود تشویق شوند؛ این مسئولیت اصلی فعالان رسانه است که مسیر سرمایه گذاری صحیح را به مردم نشان دهند.
پیام این مقاله واضح است: نوشتار اقتصادی باید روشن، در دسترس، مسئولیت پذیر و جذاب باشد. وظیفه ی روزنامه نگار مالی این است که با جستجوی حقیقت و ارائه ی گزارشی منصفانه و جامع از رویدادها به همه ی ذی نفعان و کسب و کارها کمک کند. در حوزه ی اقتصاد و اقتصاد مالی نیز قلم و روزنامه نگاری باید در خدمت منافع عمومی، مسئول دانستن قدرت، و حمایت از اصول حقیقت و دموکراسی باشد.
روزنامه نگاری مستلزم صداقت فکری است مسئولیت ما این است که در مواقعی که فاقد تخصص لازم هستیم، بپذیریم و کار را به کسانی واگذار کنیم که دانش لازم برای ارائه ی اطلاعات و تحلیل دقیق و معنادار دارند.
امیدوارم شما نویسندگان جوان از قدرت کلمات به طور مؤثر استفاده کنید؛ تلاش کنید تا از قلمرو روزنامه نگاری و مقاله نویسی مالی خوانندگان خود را آگاه و روشن کنید، الهام بخش آنان باشید، و با محتوای با کیفیت، تأثیری ماندگار بر اقتصاد ایران بگذارید.